विविध रूपे माय मराठीची

भारत देशात मराठी बोलणारी माणसे जवळपास सगळ्या राज्यांत विखुरलेली आहेत.जगातील बहुतेक प्रमुख भाषांप्रमाणेच, 

मराठी भाषाही एकाहून अधिक पद्धतींनी बोलली जाते.आपण ज्या भागात राहतो, त्या राज्याचा आणि परिसराचा आपल्या

 मराठी बोलण्याच्या पद्धती वर परिणाम होत असतो. त्यामुळे कुठे बाहेर राहत असताना कोणी मराठी बोलताना दिसलं कि पहिला प्रश्न येतो " कुठली मराठी ".  मराठी भाषा, व्याकरण एकच असलं तरी गावांनुसार त्याच नांव बदलत. उदा. कोकणी मराठी, अहिराणी मराठी, नागपूरी

 मराठी, कोल्हापूरी मराठी आणि अजून किती तरी. ह्या प्रत्येक प्रकारात त्या त्या ठिकाणच्या स्थानिक लोकजीवनातले

 अनेक शब्द आलेले दिसतात,  जे लहान शब्दकोषात  सापडतीलच असे नाही. भाषा कोसांवर बदलते तर  कधी फर्लांगा वर बदलते.

मुंबई ची भाषा आता सरमिसळ झाली आहे. त्यात हिंदी भाषिकांना समजावे असे शब्द दिसतात. कोकण भागात ज्या प्रमुख

 भाषा बोलल्या जातात त्या म्हणजे आगरी, कोकणी, मालवणी. तरी ही यामध्ये जिल्ह्यावर काही फरक पडतोच. मुंबईहून आपण निघालो गोव्याला जाण्यासाठी तर याचा छान प्रत्यय येतो.

आमच्या इकडे रायगड जिल्ह्यात आपल्या मित्राशी बोलायची सुरुवातच " काय रे " अशी होते. माझे किती तरी मित्र मैत्रिणी आजही  अगदी सोशल मीडिया वर जरी  भेटले तरी पहिला प्रश्न हाच असतो  " काय रे, कसा आहेस रे?"  थोडे पुढे गेलो तर

 आपल्याला हेल काढून काढून बोलणारा भेटतो. मला स्वतःला काही शब्द खूप आवडतात. ते म्हणजे आपण " तसं नाही" असं म्हणतो पण रत्नागिरी जिल्ह्यात  " तसं नव्हे" म्हणतात.  अजून एक खास गोष्ट,  खूप दिवसांनी जर  कोणी भेटले तर " मेल्या आहेस कुठे तू"? आणि मग सुरु होतेती मालवणी. या भाषे बद्दल काय बोलणार? गंगाराम गवाणकर,

 मच्छिन्द्र कांबळी या दोघांनी " वस्त्रहरण " नाटक देऊन मालवणी भाषा किती समृद्ध आहे हे दाखवून दिलंय.

कोल्हापुर भागात बोलली जाणारी कोल्हापुरी बोली आहे. बोलीभाषापैकी कोल्हापुरी मराठी बोली ही गरीब, खेडवळ, अस्सल

 शेतकऱ्याची बोली आहे. लय काढून बोलण्याची लकब याभागात आढळते. भाषेत रांगडेपणा आणि प्रेमळता   असते.  मराठी भाषेच्या विविध धाटणींच्या बोलींपैकी पुणेरी मराठी बोली ही ज्यास्तीत ज्यास्त व्याकरणशुद्ध म्हणून  ओंळखली जाते,

नागपूरी भाषेच्या उल्लेखा शिवाय विषय पुरा होणे नाही. एका वाक्यात दोन क्रियापद एकत्र करून बोलणे" काय करून राहिल

 बे तू ?" आमच्या एका सरांकडे कधी गेलो कि ते "बैस" म्हणायचे, खूप दिवस ते कळतंच नव्हतं, नंतर समजलं की बोलायची

 पद्धत आहे.

वऱ्हाडी, मालवणी, खानदेशी, अहिराणी, नागपुरी आदी बोलीभाषा ही मराठी भाषा समृद्ध करणारी सौंदर्यस्थळे आहेत. 

महाराष्ट्रात बोलीभाषांचा मोठा विविधढंगी फुलोरा पाहायलामिळतो.

हल्लीच्या दूरदर्शन मालिका किंवा चित्रपटांमुळे काही काही शब्द आपण तसेच्या तसे घेतले आहेत. उदाहरण द्यायचं झाले तर,

 "लय भारी ", "चालतंय की", "काय राव " आणि खूपखूप. ते कुठून आले यापेक्षा ते शब्द आपले झाले.

या सगळ्या भाषांचे प्रकार, बोलीभाषेचे आणि आपल्या सगळ्यांना समजावून सांगणारे साहित्यिकांचे असंख्य उपकार आहेत.

 अगदी बहिणाबाईंपासून ते नारायण सुर्वे आणि अजूनकितीतरी. एका भाषे बद्दल लिहावंच लागेल ती म्हणजे "बेळगावी" .हि भाषा कोकणी, कोल्हापुरी, कन्नड यांचं सुंदर मिश्रण आहे. पु.ल. नी रंगवलेला " रावसाहेब" चांगलाच  लक्षात राहिलाय.  अलिकडे  प्रकाश संत यांचा "वनवास, पंखा "  असा  चार पुस्तकांचा संच प्रकाशित झाला ,  त्यांचा हिरो " लंपन " बेळगावी च आहे.

अनुभव, आवडलेला आणि जिथे आगरी भाषा बोलली जाते तिथला एक किस्सा जो सर्वत्र बघायला मिळतो. शाळेत 

जाणे महत्वाचे असतेच पण त्या जोडीला वडिलांना त्यांच्यापारंपरिक व्यवसायात मदत करणे. दोन्ही करताना त्या मुलाची 

कशी गम्मत (कसरत) होते. मास्तर & तो मुलगा यांचे संवाद

मी चवतीन होतो.
सकाली उटलो. आंग धवला. च्या न बटर खाल्ला.
पलत शालन झेलो. उशीर झाल्ता. मास्तरनी झनकन कानाखाली पेटवली. पाच मिन्टं अन्दार. कायपुन दिसना.
कसातरी खाली बसलो. हजेरी चाल्लीवती.
 मास्तर वरडलं
"आत्ताच आयलो न" मी
"हं दिसतय मना."
"पुस्तकं कारा साल्याव" हजेरी झल्याव मास्तर परत वराडलं
" अर तुझ्या उट न कालचा धरा वाचुन दाकीव. "
माजे पोटान गोला उटला. चवतीन होतू तरी वाचाला जमत न्हवता. मी उबाच.
"काल कुट श्यान खाया गेलवतास रं भाड्या" मास्तर
"बापासचे बरब खारीवर कोलब्या न चिम्बोर्या पकराला जेलेलो."
"बापासला बलीव उदया नायतं सालंन येवाचा नाय क समजला ?"

या सगळ्या बोली भाषा, त्यांचा लहेजा, तो बाज आपण सगळ्यांनी जपावा, तर या भाषांना परत एकदा बहर येईल.

मनोज करंदीकर